Ανδρέας Ιωάννου Κασσέτας

Η γιαγιά του πυκνωτή γεννήθηκε στην Ολλανδία.

Η κατασκευή των ηλεκτροστατικών μηχανών- όπως αυτή του Otto von Guericke - και η παραπέρα βελτίωσή τους κατά τις αρχές του 18^ου αιώνα πρόσφερε δυνατότητες για την παραγωγή ηλεκτρικού φορτίου και προώθησε τις πρώτες ερευνητικές προσπάθειες πάνω στα ηλεκτρικά φαινόμενα. Το φορτίο όμως που πρόσφεραν οι ακροδέκτες της μηχανής, ύστερα από λίγο «χανόταν» και δεν είχε επινοηθεί ένας τρόπος ώστε να αποθηκεύεται. Έλειπε η κατασκευή εκείνη που θα αποταμίευσε ηλεκτρικό φορτίο, οπότε θα μπορούσαν και οι πειραματιστές να το προμηθεύονται σε μεγάλες ποσότητες. Το έτος 1746 εμφανίστηκε στο Λέιντεν της Ολλανδίας η συσκευή εκείνη η οποία θα αποτελούσε μία δεξαμενή για το ηλεκτρικό φορτίο. Ήταν η φιάλη του Λέιντεν, η γιαγιά δηλαδή των πυκνωτών του σήμερα, η οποία γεννήθηκε στην Ολλανδία.

Στην τελειοποιημένη εκδοχή της, κατασκευαστής ήταν ο Pieter van MUSSCHENBROEK - Πιέτερ φαν Μισενμπρόεκ- , ένας χαρισματικός καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λέιντεν, το όνομα του οποίου συνδέθηκε με τη μεγάλη για την εποχή εκείνη ανακάλυψη. Μια απλή γυάλινη πωματισμένη φιάλη, της οποίας η εξωτερική πλευρά ( αργότερα και η εσωτερική ) είχαν επικαλυφθεί με κασσίτερο. Ένα μεταλλικό στέλεχος συνδεόταν αγώγιμα με την εσωτερική μεταλλική επικάλυψη, πέρναγε μέσα από πώμα και έβγαινε έξω από τη φιάλη καταλήγοντας σε μια σφαίρα από ορείχαλκο. Η φιάλη φορτιζόταν με την αγώγιμη σύνδεση της ορειχάλκινης σφαίρας με

Ακροδέκτη ηλεκτροστατικής μηχανής ενώ το εξωτερικό μεταλλικό περίβλημα ήταν γειωμένο. Όποιος τολμούσε να αγγίξει την ορειχάλκινη σφαίρα με το χέρι πάθαινε σοκ. Η φήμη της φιάλης του Λέιντεν απλώθηκε γρήγορα. Ο John Bernal στο βιβλίο του History in Science γράφει: « Η ανακάλυψη αυτή είχε εκρηκτικές συνέπειες Ο καθένας ήθελε να δοκιμάσει το σοκ ή να βλέπει τους άλλους να το δοκιμάζουν. Ο βασιλιάς της Γαλλίας οργάνωσε την ηλέκτριση ολόκληρης της φρουράς του και τους είδε να πηδούν όλοι μαζί από το σοκ».

Ο Benjamin Franklin ενδιαφέρθηκε αλλά και γοητεύτηκε από την κατασκευή των Ολλανδών και αξιοποίησε τη λειτουργία της για να ενισχύσει τη θεωρία του για θετικό και αρνητικό ηλεκτρισμό.

Pieter van MUSSCHENBROEK

Η περίπτωση Mussenbroek αποτελεί ένα καλό παράδειγμα για τη σημασία της παρουσίας ικανών τεχνικών στην οικοδόμηση της Φυσικής, ένα ακόμα παράδειγμα για τον ρόλο των «κατασ κευαστών» , ανθρώπων δηλαδή που ήταν ικανοί όχι μόνο να στοχάζονται – o Mussenbroek δίδασκε Μαθηματικά, φιλοσοφία, ιατρική και αστρολογία- αλλά και «να κατασκευάζουν». Μπορούμε εδώ να θυμίσουμε και την περίπτωση του Robert Hooke αλλά και εκείνη του James Watt με την τελειοποίηση της μηχανής του ατμού η οποία – ατμομηχανή- έγινε μια σημαντική «δασκάλα» των φυσικών.

Ο πατέρας του Mussenbroek ήταν ένας κατασκευαστής επιστημονικών οργάνων. Έφτιαχνε αντλίες κενού, μικροσκόπια και τηλεσκόπια όργανα στα οποία οι Ολλανδοί ήταν την εποχή εκείνη στην πρωτοπορία.

Σήμερα είναι ιστορικά εξακριβωμένο ότι παρόμοια συσκευή είχε κατασκευάσει στη Γερμανία ο Dean von Kleist, ο οποίος όμως δεν κοινοποίησε την ανακάλυψη . Pieter van Mussenbroek με επιστολή του – τον Φεβρουάριο του 1745 - στο Philosophical Transactions, το περιοδικό του Rogal Society της Αγγλίας, αναφέρει ότι διαθέτει στο εργαστήριό του τη συσκευή . Ο ίδιος με επιστολή, γραμμένη στα λατινικά γνωστοποίησε την ανακάλυψή του στους Γάλλους ερευνητές- ανάμεσά τους και στον René Réaumur – και η είδηση κυκλοφόρησε σε όλη την Ευρώπη. Ο Γάλλος μάλιστα Abbé Nollet μεταφράζοντας το κείμενο του Mussenbroek από τα λατινικά στα γαλλικά έδωσε στη συσκευή το όνομα Bouteille de Leyde, το οποίο σήμερα το μεταφράζουμε σε «φιάλη του Λέιντεν».

Οι Έλληνες διαφωτιστές της εποχής που ακολούθησε την έλεγαν «λουγδουνική λάγηνο», δεδομένου ότι το όνομα της πόλης Leyden το απέδιδαν με τη λέξη Λουγδούνον. Ο όρος «λουγδουνική λάγηνος» διατηρήθηκε σε ελληνικά βιβλία φυσικής μέχρι και τα μέσα του 20^ου αιώνα