Ανδρέας Ιωάννου Κασσέτας

Στα μέσα του 18^ου αιώνα ο Benjamin Franklin, ένας από τους σκαπανείς της επιστήμης του Ηλεκτρισμού, διέγνωσε ότι ο κεραυνός δεν ήταν τίποτε άλλο από μία ηλεκτρική εκκένωση ανάμεσα στο σύννεφο και το έδαφος της Γης.

Ύστερα από αυτό, και με δεδομένα τα μαγνητικά φαινόμενα που είχε διαπιστωθεί ότι προκαλεί το αστροπελέκι, θα περίμενε κανείς να φανεί η σχέση του ηλεκτρισμού με τον μαγνητισμό.

Κάτι τέτοιο όμως δεν συνέβη για τα επόμενα 70 χρόνια. Η ιστορία της επιστήμης είναι γεμάτη από παραδείγματα όπου ενώ όλα φαίνονται έτοιμα για να γίνει το βήμα προς μία κατεύθυνση, το βήμα αυτό δεν γίνεται. Και οι αιτίες ποικίλλουν.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση υπήρχε η αδυναμία να πραγματοποιηθούν σοβαρές εργαστηριακές έρευνες, αλλά «βάραινε» και η γνώμη του Benjamin Franklin, ο οποίος ενώ στην αρχή είχε εκφράσει βάσιμη υποψία ότι το ρεύμα του κεραυνού έπρεπε να δημιουργεί μαγνητισμό, άλλαξε αργότερα γνώμη και τελικά τοποθετήθηκε με βεβαιότητα ενάντια στην ενοποίηση του ηλεκτρισμού με τον μαγνητισμό.

Αν συνυπολογίσουμε ότι στα ζητήματα του Ηλεκτρισμού η γνώμη του είχε πια αποκτήσει το ειδικό βάρος μιας αυθεντίας θα μπορέσουμε να δούμε άλλη μία αιτία που συνέβαλε στο να καθυστερήσει να υλοποιηθεί η ιδέα της ενοποίησης.

Τα γεγονότα άρχισαν να επιταχύνονται προς την τελική τους κατεύθυνση με την είσοδο του επόμενου αιώνα, του 19ου.

Προς αυτή την εξέλιξη συνέβαλαν τόσο η ανακάλυψη της βολταϊκής στήλης,

όσο και η κυριαρχία ενός ορισμένου φιλοσοφικού κλίματος στις γερμανικές και στις σκανδιναβικές χώρες.

Στις αρχές του 19^ου αιώνα ο γερμανικός στοχασμός των ρομαντικών βρίσκεται στον αστερισμό της Φυσικής Φιλοσοφίας, μιας πνευματικής κίνησης με βασικό εκπρόσωπο τον Schelling, που επηρεάζει και τους στοχαστές των σκανδιναβικών χωρών. Οι περισσότεροι από αυτούς πιστεύουν σε βαθμό πεποίθησης ότι όλα τα φαινόμενα που παρατηρούνται στη φύση αποτελούν ιδιαίτερες εκδηλώσεις ενός ενιαίου τύπου «δύναμης». Η πίστη τους σε αυτό το ενιαίο των δυνάμεων της φύσης θα κατευθύνει τη σκέψη ορισμένων φυσικών στο να δεχθούν ως «a priori, σίγουρη» την ύπαρξη ενός δεσμού ανάμεσα στις ηλεκτρικές και τις μαγνητικές δυνάμεις.

Πάνω στον δρόμο που είχε ανοίξει στο πειραματικό επίπεδο η βολταϊκή στήλη και στο επίπεδο των ιδεών η Φυσική Φιλοσοφία περπάτησε ο Δανός Hans Christian Oersted.

Έχοντας μελετήσει όλα τα έργα του Schelling, είχε επηρεαστεί σοβαρά από τις ιδέες του. Από τα πρώτα του κιόλας γραπτά – και μολονότι ακουγόταν ακόμα ο απόηχος της αυθεντίας του Franklin ο οποίος είχε αρνηθεί την οποιαδήποτε σχέση ανάμεσα σε Ηλεκτρισμό και Μαγνητισμό-υποστήριξε ότι ο Μαγνητισμός και ο Ηλεκτρισμός οφείλονται στις ίδιες αιτίες και ότι αυτό το θεωρούσε φυσική συνέπεια της θεμελιακής ενότητας που πίστευε ότι ενυπάρχει στα πράγματα.

Το κρίσιμο πείραμα έγινε στην Κοπεγχάγη. Ήταν καλοκαίρι του 1820.

Ο Oersted xρησιμοποίησε μια ηλεκτρική στήλη, ένα μακρύ καλώδιο συναρμολόγησε ένα κύκλωμα με διακόπτη. Διέθετε και μία μαγνητική βελόνα η οποία «έδειχνε τον βορρά». Τέντωσε το μακρύ καλώδιο και τοποθετώντας το πάνω από τη μαγνητική βελόνα παράλληλα προς αυτήν. Κλείνοντας τον διακόπτη διαπίστωσε την ΕΚΤΡΟΠΗ της βελόνας. Το ηλεκτρικό ρεύμα έδειχνε να επιδρά στη βελόνα η οποία είναι ένας ελαφρός μαγνήτης.

Με ένα σύντομο κείμενό του γραμμένο στα λατινικά, o 43χρονος Hans Christian Oersted ανακοίνωσε το αποτέλεσμα.

Κοπεγχάγη 21 Ιουλίου 1820

Τα πρώτα πειράματα πάνω στο ζήτημα, που αποτελεί αντικείμενο αυτού του μνημονίου, έγιναν κατά τη διάρκεια μαθημάτων που έκανα πάνω στον ηλεκτρισμό τον μαγνητισμό και τον γαλβανισμό. Η βασική τους συνέπεια είναι ότι η μαγνητική βελόνα μετακινήθηκε από τη θέση ισορροπίας της με τη δράση της βολταϊκής συσκευής και ότι αυτό το αποτέλεσμα παράγεται όταν το κύκλωμα είναι κλειστό και όχι ανοικτό . . . . .

Hans Christian Oersted

Το πείραμα θεωρείται ΙΣΤΟΡΙΚΟ διότι άνοιξε τον δρόμο για την ενοποίηση του Ηλεκτρισμού με τον Μαγνητισμό που μέχρι τότε είχαν προχωρήσει σε μονοπάτια

εντελώς διαφορετικά

Η ανακοίνωση του Oersted έφθασε στο Παρίσι μια εβδομάδα αργότερα και ανέβασε κατακόρυφα το ενδιαφέρον των Γάλλων φυσικών για τον ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΣΜΟ