ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ Κ. ΧΑΡΙΤΙΔΗΣ

Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και το έπος του 1940

Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος του 1940 εντάσσεται στα πλαίσια της παγκόσμιας σύρραξης που ξέσπασε το Σεπτέμβριο του 1939. Η σημασία "Της Μάχης της Ελλάδας" ήταν ο θρίαμβος μιας μικρής και φτωχής χώρας και ενός λαού που πολεμούσε για την αξιοπρέπειά του, για τις βασικές αξίες του πολιτισμένου κόσμου και τα δικαιώματα του ανθρώπου που καταπατούνταν από τη βία, την αυθαιρεσία και τον καιροσκοπισμό. Το "ελληνικό παράδειγμα" έδινε θάρρος στους άλλους λαούς να διεκδικήσουν και εκείνοι την ελευθερία τους.

Τα αίτια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου

Η εποχή που μεσολαβεί ανάμεσα στους δυο Παγκοσμίους Πολέμους (1918-1939) αποτελεί για την Ευρώπη και για την Ελλάδα μια περίοδο συνεχών ανακατατάξεων. Η Αγγλία, η Γαλλία, η Ρωσία, η Ιταλία σύμμαχος των οποίων ήταν και η Ελλάδα αναδείχθηκαν νικητές στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ η Γερμανία και η Αυστροουγγαρία αποτελούσαν τους ηττημένους.

Οι συνθήκες ειρήνης που υπογράφηκαν ήταν εξοντωτικές για τους νικημένους. Δυσβάσταχτες πολεμικές αποζημιώσεις, διανομή των αποικιών των ηττημένων μεταξύ των νικητών και αφαίρεση εδαφών ήταν μερικές μόνο από τις ρυθμίσεις που επιβλήθηκαν το 1919.

Με τέτοιες μεθόδους οι νικητές κατέστρεφαν ουσιαστικά τη δυνατότητα οικονομικής ανόρθωσης όλης της Ευρώπης και δημιουργούσαν τις προϋποθέσεις για νέο πόλεμο. Οι προσδοκίες για ένα κόσμο ειρηνικό αποδεικνύονταν στην πράξη ανίσχυρες μπροστά στη βουλιμία των εθνικισμών και των οικονομικών υπολογισμών. Η Κοινωνία των Εθνών δημιούργημα των συνθηκών ειρήνης έγινε καταφύγιο των αδυνάτων και πεδίο ανταγωνισμού των ισχυρών.

Η Γερμανία και η Ιταλία ήταν δυο χώρες στις οποίες το παλαιό πολιτικό σύστημα δεν μπόρεσε να επιβιώσει. Η Ιταλία μαστίζονταν από υπερπληθυσμό, από έλλειψη επενδύσεων στην οικονομία, ενώ η διαφθορά απλωνόταν σε όλα τα επίπεδα της πολιτικής ζωής. Η Γερμανία καταδικασμένη να πληρώνει κάθε χρόνο πολεμικές αποζημιώσεις στους νικητές, μεγαλύτερες από το εθνικό ακαθάριστο προιόν, μαστιζόταν μέχρι το 1933 από ανεργία, αποβιομηχάνιση, ενώ ο εκτός ελέγχου πληθωρισμός έκανε απαγορευτική ακόμη και τη σκέψη για επενδύσεις.

Το αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν να γεννηθούν και να αποκτήσουν απήχηση στα κράτη αυτά ακραία κινήματα που δεν αναγνώριζαν τις αρχές του δημοκρατικού πολιτεύματος. Στην Ιταλία ο Μουσολίνι δημιούργησε το φασιστικό κόμμα και στη Γερμανία ο Χίτλερ το Εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα. Η ρητορεία των δυο ανδρών στρεφόταν κατά των κεφαλαιούχων και κατά των ξένων. Ταυτόχρονα υπόσχονται στις εξαθλιωμένες μάζες ότι η άνοδός τους στην εξουσία θα σημάνει τη λήξη των προβλημάτων τους, αφού το κράτος θα υπερασπίζεται τα συμφέροντά και τα δικαιώματά τους στις διαμάχες με τους κεφαλαιούχους.

Οι φασίστες του Μουσολίνι στην Ιταλία θα καταλάβουν πραξικοπηματικά την εξουσία το 1923, ενώ στη Γερμανία ο Χίτλερ θα νικήσει στις εκλογές του 1933 βασιζόμενος στις ψήφους των ανέργων και των εξαθλιωμένων εργατών και αγροτών. Και στα δυο κράτη η κοινωνική πρόνοια τέθηκε στο περιθώριο. Οι δυο άνδρες αρχίζουν να εξοπλίζουν τους στρατούς τους με νέα οπλικά συστήματα, ενώ εκπονούν σχέδια για την ανάδειξη της Γερμανίας και της Ιταλίας σε υπερδυνάμεις σε βάρος των υπολοίπων.

Από το 1935 πυκνώνουν τα σύννεφα στα Βαλκάνια. Η Ιταλία αυξάνει την επιθετικότητά της. Ο Μουσολίνι ονειρεύεται την εξάπλωση της ιταλικής κυριαρχίας σε όλη τη Μεσόγειο. Ονειρεύεται το Mare nostrum, τη Μεσόγειο ως μια ιταλική λίμνη. Επιτίθεται καταλαμβάνει διαδοχικά την Αβησσυνία, τη Λιβύη και την Αλβανία.

Τα βαλκανικά κράτη ανησυχούν και η Αγγλία, ευαίσθητη σε αυτή την περιοχή της Ευρώπης βγαίνει από την επιφυλακτικότητά της. Η Αγγλία και η Γαλλία προσφέρουν την εγγύησή τους στη Ρουμανία και στην Ελλάδα εναντίον ενδεχόμενης ιταλικής επίθεσης. Η Βουλγαρία προτιμά να συνταχθεί με τη Γερμανία και την Ιταλία που έχουν συστήσει τις δυνάμεις του; Άξονα.

Χίτλερ Αδόλφος (1889-1945)

Γερμανός πολιτικός και δικτάτορας, αυστριακής καταγωγής. Γεννήθηκε στο Μπράουνάου της Αυστρίας το 1889. Το 1919 ίδρυσε το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα στη Γερμανία. Προσπάθησε να καταλάβει πραξικοπηματικά το 1923 την εξουσία, αλλά απέτυχε, συνελήφθη και κλείστηκε για ένα χρόνο στη φυλακή.

Επωφελούμενος από την κακή οικονομική κατάσταση της Γερμανίας έγινε δημοφιλής και το 1933 έγινε καγκελάριος. Τον επόμενο χρόνο έγινε δικτάτορας. Αναδιοργάνωσε τη Γερμανία πολιτικά και κοινωνικά σε νέες βάσεις με βάση τα στρατιωτικά πρότυπα. Εξαπέλυσε πογκρόμ εναντίον των Εβραίων, των τσιγγάνων, των ομοφυλόφιλων κλπ. στη Γερμανία και σε όσες χώρες περιέρχονταν στην κατοχή του.

Οπαδός της αναθεώρησης των συνθηκών του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, ανακατέλαβε τη Ρηνανία, προσάρτησε την Αυστρία και την Τσεχοσλοβακία. Η εισβολή του γερμανικού στρατού στην Πολωνία την 1η Σεπτεμβρίου του 1939 σήμανε την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ομως μετά τις πρώτες επιτυχίες, η Γερμανία ηττήθηκε και ο ίδιος αυτοκτόνησε στο Βερολίνο τον Μάρτιο του 1945 για να μη δει τη Γερμανία ηττημένη και ερειπωμένη.

Μουσσολίνι Μπενίτο (1883-1945)

Ιταλός πολιτικός, ιδρυτής και ηγέτης του φασιστικού κόμματος στην Ιταλία. Οπαδός του σοσιαλισμού μέχρι το 1919, οπότε και ίδρυσε το φασιστικό κόμμα (Φάτσιο). Ανέλαβε εκβιαστικά την πρωθυπουργία της Ιταλίας, όταν το 1922 πραγματοποίησε πορεία επικεφαλής 30.000 φασιστών εναντίον της Ρώμης. Η Βουλή του παραχώρησε πλήρεις αρμοδιότητες και εκείνος το 1925 κατήργησε τα κόμματα και τα μη φασιστικά συνδικάτα και ανακηρύχθηκε δικτάτορας.

Προσεταιρίστηκε τους αστούς, τους γαιοκτήμονες και την Εκκλησία και πραγματοποίησε πολλές παραγωγικές επενδύσεις στην Ιταλία. Στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής τάχθηκε στο στρατόπεδο των χωρών που ζητούσαν την αλλαγή των συνθηκών του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Προσέφερε βοήθεια στα φασιστικά κόμματα των άλλων χωρών και κατέλαβε την Αιθιοπία, τη Λιβύη και την Αλβανία.

Με την έκρηξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της Γαλλίας και της Ελλάδας, αλλά η επίθεση εναντίον της χώρας μας ήταν η αρχή της καταστροφής του. Το 1943 συνελήφθη από Ιταλούς αντιφασίστες, αλλά ελευθερώθηκε από Γερμανούς αλεξιπτωτιστές. Πειθήνιο όργανο των Ναζί δημιούργησε στη Βόρειο Ιταλία την "Ιταλική Σοσιαλιστική Δημοκρατία" κατά τα ναζιστικά πρότυπα. Όταν το 1945 η Γερμανία κατέρρευσε, ο Μουσσολίνι προσπάθησε να διαφύγει στην Ελβετία, αλλά συνελήφθη και εκτελέστηκε από Ιταλούς αντάρτες (28 Απριλίου 1945).

Η έκρηξη του Πολέμου-Αστραπή

Την 1η Σεπτεμβρίου του 1939 και αφού ο Χίτλερ έχει προσαρτήσει την Αυστρία και την Τσεχοσλοβακία, ο γερμανικός στρατός εισβάλλει στην Πολωνία. Η Αγγλία και η Γαλλία κηρύσσουν τον πόλεμο στη Γερμανία. Η Σοβιετική Ένωση, που έχει υπογράψει τον Αύγουστο του 1939 το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότωφ (με το οποίο τα συμβαλλόμενα μέρη αναλαμβάνουν την υποχρέωση να μην εμπλακούν σε πόλεμο μεταξύ τους και συμφωνούν στην προσάρτηση των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης) εισβάλλει και αυτή αρχικά στην Πολωνία και αργότερα στη Λετονία, Λιθουανία, Εσθονία και Φιλανδία.

Ακολούθως ο γερμανικός στρατός καταλαμβάνει τη Δανία, τη Νορβηγία, το Βέλγιο, την Ολλανδία, εισβάλλει στη Γαλλία, ενώ ο Χίτλερ σκέπτεται να πραγματοποιήσει απόβαση στη Μεγάλη Βρετανία. Όμως η αγγλική αντίσταση καθ' όλη τη διάρκεια του θέρους του 1940, αναγκάζει τον Χίτλερ να εγκαταλείψει προσωρινά τα σχέδια για απόβαση και να στρέψει το ενδιαφέρον του στα Βαλκάνια.

Ο πόλεμος στην Ελλάδα

Η Αγγλία και η Γαλλία προκειμένου να ενισχύσουν τη θέση τους στην ανατολική Μεσόγειο υπογράφουν το 1939 τριπλή Συμμαχία με την Τουρκία στην ανατολική Μεσόγειο. Η Αγγλία για να αντισταθμίσει στην Ελλάδα την οικονομική επιρροή της Γερμανίας, που η εμπορική της δραστηριότητα δεν πρέπει να υποτιμηθεί παρά την υπεροχή του αγγλικού κεφαλαίου, υπογράφει τον Ιανουάριο του 1940 εμπορική συμφωνία με την Ελλάδα και τα Γενικά Επιτελεία της Ελλάδας, Γαλλίας και Αγγλίας ρυθμίζουν το θέμα της αποστολής πολεμικής βοήθειας.

Όταν ο Χίτλερ μετά τη συνθηκολόγηση της Γαλλίας τον Ιούνιο του 1940 έχει καταλάβει το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης. η Ελλάδα τάσσεται στο πλευρό της Αγγλίας, που τη στιγμή αυτή διεξάγει μόνη της τον αγώνα εναντίον των δυνάμεων του Άξονα. Άλλωστε ο ελληνικός λαός απαιτεί μια τέτοια πολιτική. Οι εκφοβισμοί της Ιταλίας που εκφράζονται με τον τορπιλισμό του ελληνικού καταδρομικού Έλλη στην Τήνο, τον Δεκαπενταύγουστο του 1940 δεν έχουν το αποτέλεσμα που προεξοφλεί ο Μουσολίνι. Το ιταλικό τηλεσίγραφο της 28ης Οκτωβρίου 1940 με το οποίο ο Μουσολίνι ζητούσε την ελεύθερη δίοδο των ιταλικών στρατευμάτων απορρίπτεται από τον Ιωάννη Μεταξά χωρίς συζήτηση.

Η πορεία των ελληνικών στρατιωτικών μονάδων προς το Μέτωπο ήταν γεμάτη κακουχίες. Όμως ο βαρύς χειμώνας, ο ενθουσιασμός του ελληνικού στρατού και τα βουνά της Αλβανίας επιτρέπουν στους Έλληνες όχι μόνον να αντιμετωπίσουν την επίθεση με ιταλική επιτυχία, αλλά και να περάσουν αμέσως στην αντεπίθεση. Στη δυτική Μακεδονία ο ελληνικός στρατός καταλαμβάνει στις 22 Νοεμβρίου την Κορυτσά, ενώ στον κεντρικό τομέα της βόρειας Πίνδου εξουδετερώνει μια ιταλική μεραρχία Αλπινιστών και στον παραλιακό τομέα, όπου οι Ιταλοί είχαν στην αρχή κατορθώσει να εισχωρήσουν σε μεγάλο βάθος, τους υποχρεώνει να εκκενώσουν την κοιλάδα του ποταμού Καλαμά. Στο τέλος του χρόνου οι Ιταλοί βρίσκονται απωθημένοι 60 χιλιόμετρα πέρα από τα ελληνικά σύνορα.

Η ιταλική αντεπίθεση που ξεκινά με την έναρξη του νέου έτους δεν έχει αποτέλεσμα. Ο ελληνικός στρατός θα μπει στο Πόγραδετς, στο Αργυρόκαστρο, στη Χιμάρα, στους Αγίους Σαράντα. Σε διάστημα έξι μηνών οι Ιταλοί υφίστανται βαριές ήττες. Δεκαέξι ελληνικές μεραρχίες ακινητοποιούν στην Αλβανία εικοσιεπτά ιταλικές με εξοπλισμό πολύ ανώτερο των ελληνικών.

Το επίσημο ιταλικό τελεσίγραφο.

Στις 3 τα μεσάνυχτα της 28ης Οκτωβρίου ο πρεσβευτής της Ιταλίας στην Ελλάδα κόμης Γκράτσι επιδίδει στον πρωθυπουργό της Ελλάδας Ιωάννη Μεταξά το παρακάτω τελεσίγραφο

(απόσπασμα)

... Η ουδετερότης της Ελλάδος απέβη ολονέν και περισσότερον απλώς και καθαρώς φαινομενική. Η ευθύνη δια την κατάστασιν ταύτην πίπτει πρωτίστως επί της Αγγλίας και επί της προθέσεώς της όπως περιπλέκη πάντοτε άλλας χώρας εις τον πόλεμον. Η Ιταλική Κυβέρνησις θεωρεί έκδηλον ότι η πολιτική της Ελληνικής Κυβερνήσεως έτεινε και τείνει να μεταβάλη το ελληνικόν έδαφος, ή τουλάχιστον να επιτρέψη όπως το ελληνικόν έδαφος μεταβληθή εις βάσιν πολεμικής δράσεως εναντίον της Ιταλίας. Τούτο δεν θα ηδύνατο να οδηγήση ή εις μίαν ένοπλον ρήξιν μεταξύ της Ιταλίας και της Ελλάδος, ρήξιν την οποίαν η Ιταλική Κυβέρνησις έχει πάσαν πρόθεσιν να αποφύγη.

Όθεν, η Ιταλική Κυβέρνησις κατέληξεν εις την απόφασιν να ζητήση από την Ελληνικήν Κυβέρνησιν -ως εγγύησιν δια την ουδετερότητα της Ελλάδος και ως εγγύησιν δια την ασφάλειαν της Ιταλίας- το δικαίωμα να καταλάβη δια των ενόπλων αυτής δυνάμεων, δια την διάρκειαν της σημερινής προς την Αγγλίαν ρήξεως, ωρισμένα στρατηγικά σημεία του ελληνικού εδάφους. Η Ιταλική Κυβέρνησις ζητεί από την Ελληνικήν Κυβέρνησιν όπως μη εναντιωθή εις την κατάληψιν ταύτην και όπως μη παρεμποδίση την ελευθέραν διέλευσιν των στρατευμάτων των προοριζομένων να την πραγματοποιήσωσι. Τα στρατεύματα ταύτα δεν παρουσιάζονται ως εχθροί του ελληνικού λαού και η Ιταλική Κυβέρνησις δεν προτίθεται ποσώς, δια της προσωρινής κατοχής στρατηγικών τινών σημείων, επιβαλλομένης υπό της ανάγκης των περιστάσεων και εχούσης καθαρώς αμυντικόν χαρακτήρα, να θίξη οπωσδήποτε την κυριαρχίαν και την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος.

Η Ιταλική Κυβέρνησις ζητεί από την Ελληνικήν Κυβέρνησιν όπως δώση αυθωρεί εις τας στρατιωτικάς αρχάς τας αναγκαίας διαταγάς ίνα η κατοχή αυτή δυνηθή να πραγματοποιηθή κατά ειρηνικόν τρόπον. Εάν τα ιταλικά στρατεύματα ήθελον συναντήση αντίστασιν, η αντίστασις αυτή θα καμφθή δια των όπλων και η Ελληνική Κυβέρνησις θα έφερε τας ευθύνας, αι οποίαι ήθελον προκύψη εκ τούτου.

Αθήναι τη 28η Οκτωβρίου 1940/ΧΙΧ

Από το βιβλίο του Θ. Παπακωνσταντίνου. Η μάχη της Ελλάδος, 1940-1941.

η απάντηση: Διάγγελμα του Πρωθυπουργού προς τον Ελληνικό Λαό

Η στιγμή επέστη που θα αγωνισθώμεν δια την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, την ακεραιότητα και την τιμήν της. Μολονότι ετηρήσαμεν την πλέον αυστηράν ουδετερότητα και ίσην προς όλους, η Ιταλία, μη αναγνωρίζουσα εις ημάς το δικαίωμα να ζώμεν ως ελεύθεροι Έλληνες, μου εζήτησε σήμερον την 3ην πρωινήν την παράδοσιν τμημάτων του εθνικού εδάφους, κατά την ιδίαν αυτής βούλησιν, και μου ανεκοίνωσεν ότι, προς κατάληψιν αυτών, η κίνησις των στρατευμάτων της θα ήρχιζε την 6ην πρωινήν. Απήντησα εις τον ιταλόν Πρέσβυν ότι θεωρώ και το αίτημα αυτό καθ' εαυτό και τον τρόπον με τον οποίον γίνεται τούτο ως κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας κατά της Ελλάδος. Τώρα θα αποδείξωμεν εάν πράγματι είμεθα άξιοι των προγόνων μας και της ελευθερίας, την οποίαν μας εξησφάλισαν οι προπάτορές μας. Όλον το Έθνος ας εγερθή σύσσωμον. Αγωνισθήτε δια την Πατρίδα. τας γυναίκας, τα παιδιά σας και τας ιεράς μας παραδόσεις.
Νυν υπέρ πάντων ο αγών.

Ι. ΜΕΤΑΞΑΣ

Ιωάννης Μεταξάς (1871-1941)

Στρατιωτικός και πολιτικός. Γεννήθηκε το 1871 στην Ιθάκη και πέθανε το 1941 στην Αθήνα. Απόφοιτος της Σχολής Ευελπίδων, με ανώτερες σπουδές στη Γερμανία, υπηρέτησε στον ελληνικό στρατό ως αξιωματικός και ως μέλος του Γενικού Επιτελείου, παραιτήθηκε όταν διαφώνησε με τη Μικρασιατική Εκστρατεία.

Στη συνέχεια πολιτεύθηκε ιδρύοντας το κόμμα των Ελευθεροφρόνων. Πολιτικός με συντηρητικές πολιτικές απόψεις, οπαδός της μοναρχίας, ήλθε επανειλημμένα σε σύγκρουση με τα βενιζελικά κόμματα. Οπαδός του ολοκληρωτισμού, με τη σύμφωνη γνώμη του τότε βασιλιά Γεωργίου του Β' ανέστειλε το Σύνταγμα, κήρυξε τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου, καθεστώς με στοιχεία παρμένα από τα φασιστικά καθεστώτα της Ευρώπης.

Όμως με την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου είδε ότι τα συμφέροντα της Ελλάδας ταυτίζονταν με εκείνα της Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας και προχώρησε τον Ιανουάριο του 1940 σε σύναψη εμπορικής και αμυντικής συμφωνίας με την τελευταία. Απέρριψε το ιταλικό τηλεσίγραφο στις 28 Οκτωβρίου του 1940 και έβαλε την Ελλάδα στον πόλεμο στο πλευρό των δυνάμεων που πολεμούσαν τον φασισμό.

Η Γερμανική εισβολή

Ο Χίτλερ βλέποντας τις διαδοχικές ήττες του ιταλικού στρατού αποφασίζει να επέμβει. Στέλνονται γερμανικές μηχανοκίνητες μεραρχίες στη Βουλγαρία, ενώ παράλληλα απευθύνεται τηλεσίγραφο στη Γιουγκοσλαβία να παραχωρήσει το έδαφός της για να περάσει ο γερμανικός στρατός στην Ελλάδα. Η γιουγκοσλαβική άρνηση όμως δεν συνοδεύεται και από αντίστοιχη αντίδραση. Οι Γερμανοί τσακίζουν μέσα σε έξι μόνον ημέρες την αντίσταση των Γιουγκοσλάβων και στις 6 Απριλίου του 1941 οι γερμανικές μηχανοκίνητες μεραρχίες εισβάλλουν στο έδαφος της Ελλάδας ταυτόχρονα από τη Γιουγκοσλαβία και τη Βουλγαρία.

Το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού στρατού βρίσκεται βαθιά μέσα στην Αλβανία και δεν μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση του νέου εισβολέα. Οι λίγες ελληνικές μονάδες που βρίσκονταν στη Μακεδονία μαζί με βρετανικές δυνάμεις δεν μπορούν να ανακόψουν την προέλαση των χιτλερικών στρατευμάτων. Η κυβέρνηση και ο βασιλιάς εγκαταλείπουν τη χώρα, ενώ η στρατιωτική ηγεσία συνθηκολογεί στις 24 Απριλίου.

Η μάχη της Κρήτης

Η αντίσταση κατά των Γερμανών μεταφέρεται στην Κρήτη. Οι Γερμανοί για να καταλάβουν την Κρήτη μεταφέρουν από τα άλλα μέτωπα τις επίλεκτες δυνάμεις των αλεξιπτωτιστών. Το κέντρο βάρος της επίθεσης στρέφεται στα δυτικά της Κρήτης, με σκοπό να καταληφθεί το αεροδρόμιο του Μάλεμε, για να μπορούν μετά να προσγειωθούν τα γερμανικά μεταγωγικά αεροπλάνα. Οι αρχικές απώλειες των Γερμανών αλεξιπτωτιστών είναι τρομακτικές, κατορθώνουν όμως να καταλάβουν το Μάλεμε. Η πτώση της Κρήτης είναι πια γεγονός. Όμως οι Γερμανοί για να υποτάξουν την Κρήτη έχασαν έναν ολόκληρο μήνα με αποτέλεσμα να αργήσει να ξεκινήσει η επιχείρηση Μπαρμπαρόσα για την κατάληψη της Σοβιετικής Ένωσης, και να τους προλάβει ο βαρύς ρωσικός χειμώνας πριν κατορθώσουν να κάμψουν την αντίσταση του Σοβιετικού στρατού.

Η συμβολή της Ελλάδας στον πόλεμο

Η συμβολή στη συμμαχική υπόθεση της ελληνικής αντίστασης κατά της γερμανοιταλικής εισβολής αναγνωρίζεται από όλους. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, πρωθυπουργός τότε της Αγγλίας ορίζει στα Απομνημονεύματά του τη σημασία της:

Εκτός του ότι οι ελληνικές επιτυχίες στην Αλβανία, συνιστούν την πρώτη νίκη των Συμμάχων τη στιγμή που φαινόταν ο Άξονας πανίσχυρος, ενθαρρύνουν τους άλλους διστακτικούς λαούς, καταστρέφουν το γόητρο του Μουσολίνι και επηρεάζουν ακόμη περισσότερο τη στάση του αμερικανικού λαού.

"Είναι αναμφίβολο -γράφει ο Τσώρτσιλ- ότι το έγκλημα που διέπραξαν ο Μουσολίνι και ο Χίτλερ χτυπώντας την Ελλάδα και οι προσπάθειές μας για να αποτύχει η τυραννία τους άγγιξαν βαθιά τον λαό των Ηνωμένων Πολιτειών και προπάντων τον μεγάλο άνδρα που είχε επικεφαλής, τον Ρούζβελτ".

Η αντίσταση στην Κρήτη προκάλεσε την καταστροφή επίλεκτων γερμανικών δυνάμεων, που θα μπορούσαν να παίξουν κεφαλαιώδη ρόλο στα μεταγενέστερα γεγονότα της Μέσης Ανατολής. "Στην Κρήτη ο Γκαίριγκ δεν κέρδισε παρά μια Πύρρειο νίκη, γιατί οι δυνάμεις που κατανάλωσε εκεί θα μπορούσαν εύκολα να του δώσουν την Κύπρο, το Ιράκ, τη Συρία και ίσως την Περσία". Τέλος χάρη στη σερβική και την ελληνική αντίσταση ο Χίτλερ αναγκάστηκε να αναβάλει για ζωτικό χρονικό διάστημα την επίθεση κατά της Σοβιετικής Ένωσης, με αποτέλεσμα να ανατραπούν τα σχέδιά του και να αντιστραφεί η πορεία του πολέμου.

Η πορεία προς το μέτωπο

Νύχτα πάνω στη νύχτα βαδίζαμε ασταμάτητα, ένας πίσω απ' τον άλλο, ίδια τυφλοί. Με κόπο ξεκολλώντας το ποδάρι από τη λάσπη, όπου, φορές εκαταβούλιαζε ίσαμε το γόνατο. Επειδή το πιο συχνά ψυχάλιζε στους δρόμους έξω, καθώς μες στην ψυχή μας. Και τις λίγες φορές όπου κάναμε στάση να ξεκουραστούμε, μήτε που αλλάζαμε κουβέντα, μονάχα σοβαροί και αμίλητοι, φέγγοντας μ' ένα μικρό δαδί, μία-μία εμοιραζόμασταν την σταφίδα. Ή φορές πάλι, αν ήταν βολετό, λύναμε βιαστικά τα ρούχα και ξυνόμασταν με λύσσα ώρες πολλές, όσο να τρέξουν τα αίματα. Τι μας είχε ανέβει η ψείρα ως το λαιμό, κι ήταν αυτό πιο και απ' την κούραση ανυπόφερτο. Τέλος, κάποτε ακουγότανε στα σκοτεινά η σφυρίχτρα, σημάδι ότι κινούσαμε, και πάλι σαν τα ζα τραβούσαμε μπροστά να κερδίσουμε δρόμο, πριχού ξημερώσει και μας βάλουνε στόχο τ' αεροπλάνα. Επειδή ο Θεός δεν κάτεχε από στόχους ή τέτοια, κι όπως το 'χει συνήθειό του, στην ίδια πάντοτε ώρα ξημέρωνε το φως.

Τότες, χωμένοι μες στις ρεματιές, γέρναμε το κεφάλι από το μέρος το βαρύ, όπου δε βγαίνουνε όνειρα. Και τα πουλιά μας θύμωναν, που δε δίναμε τάχα σημασία στα λόγια τους - ίσως και που ασκημίζαμε χωρίς αιτία την πλάση.

Οδυσσέα Ελύτη, Άξιον Εστί.

Δεν είχα δει ξανά τέτοια λάσπη

Δεν είχα δει, ούτε νομίζω πως θα δω ξανά τέτοια λάσπη στη ζωή μου. Πάταγες στην αρχή ανύποπτος πάνω της και βυθιζόσουν, βυθιζόσουν, βούλιαζες, ως τους αστραγάλους, ως τη μέση του ποδιού, ως το γόνατο - καταπινόταν όλη η μπότα σου κι αισθανόσουν πια την υγρή παγωνιά να διαπερνά την κυλότα σου γύρω στα μπούτια σου.

Παραπατούσες, το πόδι σου δεν ξεκολλούσε, όσο και να το τράβαγες μ' όλη σου τη δύναμη και με τα δυο σου χέρια ή το 'νιωθες να σηκώνεται μόνο του, αφήνοντας τη μπότα σου στο βυθό. Τότε φώναζες στους άλλους να σταματήσουν, να μη προχωρούν:

"Για θα χαθούμε, παιδιά, θα χαθούμε! Περιμένετε! Δεν μπορώ να βγω". Ο πιο κοντινός σου τότε σε βοηθούσε - κ' η ίδια κατάσταση άρχιζε πάλι και πάλι σε κάθε δέκα βήματα. Δεν ξέρω πόσο χρειάστηκε να περάσουμε αυτό το καταραμένο μέρος - μα μου φαίνεται πως θα κάναμε περισσότερο από ώρα.

Γιάννη Μπεράτη, Το πλατύ ποτάμι.