Το μυστικό της σφηκοφωλιάς

Ο δρόμος που χάραξαν οι σφήκες οδήγησε στο χαρτί των δασών

Το πρόβλημα της πρώτης ύλης για την κατασκευή του χαρτιού απασχολούσε συνεχώς τους σκεπτόμενους της Ευρώπης. Ένας από αυτούς ήταν ο Γάλλος Rene de Réaumur . Γύρω στο έτος 1700 παρατήρησε τις δραστηριότητες μιας συγκεκριμένης σφήκας . Τα έντομα αυτά τραγανίζουν το ξύλο. Δεν το τρώνε αλλά το μασούν και ξερνούν στη συνέχεια το μασημένο ξύλο για να φτιάχνουν φωλιές. Ο Ρεωμύρος είχε διακρίνει ότι οι σφήκες αυτές, από το ξύλο του δέντρου, έφτιαχναν κάτι σαν χαρτί. Ο Ρεωμύρος ποτέ δεν δοκίμασε να μιμηθεί τις σφήκες, αλλά είχε σκουντουφλήσει πάνω στο μυστικό της κατασκευής χαρτιού.

Οι άνθρωποι άδραξαν την πρόκληση. Κάποιοι από αυτούς άρχισαν να διδάσκουν τους υπόλοιπους πώς να πριονίζουν το ξύλο πιο αποτελεσματικά . Άλλοι πάλι αναζήτησαν νέες μεθόδους για να διαχωρίζουν τις ίνες. Αν ο Rene de Réaumur είχε κάτσει να γράψει τη συνταγή ή μάλλον τη συνταγή της σφήκας θα μπορούσε χρησιμοποιώντας και όρους μεταγενέστερους να γράψει :

φυτικές ίνες του ξύλου + νερό + ενέργεια = χαρτί

Ακόμα και σήμερα φτιάχνουμε χαρτί χρησιμοποιώντας το μυστικό της σφηκοφωλιάς. Μπορεί βέβαια να είναι διαφορετικές οι επιλογές μας σε κυτταρικές ίνες σε τεχνικές και σε μορφές ενέργειας αλλά εξακολουθούμε να «ακούμε» τη συμβουλή του Ρεωμύρου και διασχίζουμε τον δρόμο που μας δίδαξαν οι σφήκες. Ο δρόμος τον οποίο χάραξαν οδήγησε στο χαρτί των δασών

Louis-Nicolas Robert. Και επιτέλους μια μηχανή

Μέχρι και τις αρχές του 19^ου αιώνα το χαρτί παρασκευάζεται «με το χέρι». Η προετοιμασία των κουρελιών,

η επεξεργασία του πολτού, η χαρτομηχανή με τα διάφορα τμήματά της, οι μηχανές για το τελικό στάδιο, η συμπίεση, το στέγνωμα, το τύλιγμα, η λείανση και το παρκετάρισμα. Τα φύλλα φτιάχνονται το ένα μετά το άλλο και η πρακτική αυτή περιορίζει την ποσότητα της παραγωγής. Μετά την εξάπλωση όμως τυπογραφίας η ανάγκη για περισσότερο και φθηνότερο χαρτί πιέζει τα γεγονότα αλλά και τη σκέψη των μηχανικών προς την κατεύθυνση μιας νέας τεχνολογίας. Είναι και το κλίμα της εποχής κατά την οποία στην Αγγλία περισσότερο αλλά και στη Γαλλία η μια μετά την άλλη επινοούνται διατάξεις- μηχανές που θα αντικαταστήσουν για πάντα την ανθρώπινη χειρωνακτική εργασία.

Το έτος 1799, στη ναπολεόντεια Γαλλία ένας νεαρός μηχανικός κοντά στη Ρουέν επινοεί και κατασκευάζει την πρώτη μηχανή επεξεργασίας του χαρτιού. Στα γαλλικά σχολεία οι μαθητές μαθαίνουν και το όνομά του. Είναι ο επιθεωρητής στη χαρτοποιία της Essonnes Louis-Nicolas Robert. Με την καινούρια «χαρτομηχανή» μπορούν να παρασκευαστούν 80 φύλλα την ημέρα.

Στο μεταξύ είχαν κυκλοφορήσει σε γλώσσα γαλλικη με «χειροποίητο» χαρτί χιλιάδες βιβλία σε γλώσσα γαλλική ανάμεσα στα οποία και το «Στοιχεία της φιλοσοφίας του Νεύτωνα» του Βολταίρου

και η Mechanique Analytique του Lagrange το κορυφαίο έργο της Νευτωνική Μηχανικής

Πολύ αργότερα έμελλε να εκδοθεί και το βιβλίο του «Αρχιμήδους πάντα σωζόμενα» και εκτύπωσή του θα γινόταν με χαρτί κατασκευασμένο από οποίο θα ήταν και χαρτί των δασών. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Ευρωπαίοι ανακάλυψαν το έργο του Αρχιμήδη μόλις τον 19^ο αιώνα και ήταν φυσικό το βιβλίο ενός ανθρώπου που έζησε 300 περίπου χρόνια πριν από την εμφάνιση του χαρτιού και 1700 χρόνια πριν από την ανακάλυψη της τυπογραφία να εκδίδεται ουσιαστικά για πρώτη φορά στη σύγχρονη εποχή με χαρτί και με τυπογραφία.

Λίγο μετά την εμφάνιση της μηχανής του Robert μια παρόμοια με εκείνη του μηχανή χαρτιού κατασκευάζεται και στην Αγγλία. Στα μέσα του αιώνα λειτουργούν 300 τέτοιου είδους μηχανές λειτουργούν στην Αγγλία, 250 στη Γαλλία και περίπου ισάριθμες στη Γερμανία.

Αγγλική μονάδα παραγωγής χαρτιού στο Little Barrington, Gloucestershire, 19^ος αιώνας

Στη σύγχρονη Γαλλία δύο αιώνες αργότερα οι μηχανές χαρτιού λειτουργούν 24 ώρες το εικοσιτετράωρο και παράγουν 350.000 τόνους χαρτιού τον χρόνο και λειτουργούν στη βελτιωμένη πρακτική της μηχανής του Ρομπέρ.

Χαρτί από τα δάση

Κατά τους δύο τελευταίους αιώνες την πρώτη ύλη για το χαρτί την παίρνουμε από τα δέντρα.

Κατά τα μέσα του 19^ου αιώνα, οι προσπάθειες εστίαζαν στο να συγκεντρωθεί πρώτη ύλη σε βιομηχανική κλίμακα. Η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται από την ανακάλυψη, το 1843, του αλεσμένου μηχανικού πολτού και το 1857 του χημικού πολτού με βασική πρώτη ύλη το ξύλο δέντρων είτε φυλλοβόλων είτε αειθαλών. Το χαρτί αρχίζει να γίνεται χαρτί των δασών.

Από το τέλος του αιώνα μέχρι τα μέσα του 20^ου το χαρτί είναι πλέον χαρτί των δασών. Η παραγωγή του σημαδεύεται από την αύξηση του μεγέθους του κυλίνδρου, την εισαγωγή ηλεκτρικού οδηγού και μία σημαντική αύξηση του ρυθμού παραγωγής. Οι καινούργιες μηχανές χαρτιού άρχισαν να σχεδιάζονται για την παρασκευή ειδικών μορφών χαρτιού.

Ο χημικός πολτός είναι πιο αποτελεσματικός από τον μηχανικό αλλά το να χρησιμοποιούμε χημικό πολτό είναι πιο δαπανηρό από το να χρησιμοποιούμε μηχανικό πολτό ή ανακυκλωμένο χαρτί

Κωνοφόρα, λεύκες, ακακίες, σημύδες, ευκάλυπτοι
Ο πολτός από τα δάση φυλλοβόλων προσδίδει την απαραίτητη ανθεκτικότητα στο χαρτί δημοσιογραφίας . Καλό επίσης χαρτί για φωτοαντίγραφα ή και για εκτυπώσεις βιβλίων μπορεί να παρασκευαστεί από χαρτοπολτό προερχόμενο από φυλλοβόλα σε συνδυασμό με μικρότερη ποσότητα από τον πιο ακριβό πολτό από κωνοφόρα.

Το πεύκο και το έλατο προσφέρουν καλύτερο χαρτοπολτό, ενώ φυλλοβόλα όπως η λεύκα, η ακακία και η σημύδα αλλά και αειθαλή όπως ο ευκάλυπτος προσφέρουν χαρτοπολτό καλής ποιότητας.

Στην εποχή μας η προτίμηση είναι για δέντρα τα οποία αναπτύσσονται γρήγορα όπως ο ευκάλυπτος και η ακακία. Και οι ίνες της ακακίας δίνουν στο χαρτί τουαλέτας την περισσότερη απαλότητα

Ρώτησαν τους χημικούς, τους βιολόγους και τον φιλόλογο.

Λέξη κλειδί ήταν τελικά η ΚΥΤΤΑΡΙΝΗ